Besin etiketleri, ‘besin maddesini tanıtıcı her türlü yazılı veya basılı bilgi, marka, damga ve işaretleri içeren ve besin ile birlikte sunulan veya ambalajında basılı bulunan tanıtım bildirimi’ olarak tanımlanmaktadır.
Besin etiketlerinde bulundurulması gereken bilgiler ise “besin maddesinin adı, içindekiler, net miktarı, üretici ve paketleyici firmanın adı, tescilli markası, adresi ve üretildiği yer, son tüketim tarihi, parti numarası ve / veya seri numarası, üretim izin tarihi ve sayısı, sicil numarası veya ithalat kontrol belgesi tarihi ve sayısı, orijin ülke, gerektiğinde kullanım bilgisi ve/veya muhafaza şartları, hacmen %1.2’den fazla alkol içeren içeceklerde alkol miktarı” şeklinde sıralanmaktadır.
Besin etiketlerindeki bilgilerin doğru algılanması büyük önem taşımaktadır. Besin etiket bilgilerinin hepsi ayrı önem taşırken özellikle besin öğesi içeriği bilgilerinin doğru anlaşılmasına dikkat etmemiz gerekmektedir. Bazı besin etiketleri ürünlerin 100 gramlarındaki besin öğesi ve enerji miktarlarını içerirken, bazıları bir paket içerisindeki miktarın da besin öğesi ve enerji değerlerini belirtmektedir. Sadece 100 gramındaki besin öğesi ve enerji değeri içeriğine sahip olan paketlerde, bir paketin içerisindeki besin miktarını belirten net miktar üzerinden hesaplama yapılması gerekmektedir. Ayrıca besin seçimi yaparken paketlerin ön yüzünde yer alan son kullanma tarihlerine de mutlaka dikkat edilmesi gerekmektedir.
Türk Gıda Kodeksine göre besinlerin besin öğeleri ile ilişkili olan ve genellikle anlam karmaşasına neden olan aynı zamanda da merak edilen beyanları ve anlamlarını kısaca aşağıdaki bölümde özetlemeye çalıştım.
- ‘Azaltılmış/Daha az enerji’ beyanı kullanılan besinler için benzer bir ürüne kıyasla enerji değerinde en az %30’luk bir azalma sağlandığı anlamına gelmektedir.
- ‘Düşük enerjili’ beyanı kullanılan sıvı besinler 100 ml’lerinde 20 kkal’den, katı besinler ise 100 g.larında 40 kkal’den düşük enerji içeriğine sahip besin anlamına gelmektedir.
- ‘Düşük/ az yağlı’ beyanı kullanılan katı besinin 100 g.’ında 3 g.dan az, 100 ml sıvı besinde ise 1,5 g.dan az yağ içerdiği anlamına gelmektedir.
- ‘Yağsız’ beyanı kullanılan besinde ise 100 g. katı veya 100 ml sıvı besinde 0.5 g dan az yağ içerdiği anlamına gelmektedir.
- ‘Şekersiz’ beyanı kullanılan 100 g katı veya 100 ml sıvı besinde ise 0,5 g dan az şeker olduğu anlamına gelmektedir.
- ‘Trans yağ içermez, trans yağ yoktur’ beyanı ise besindeki toplam yağın 100 gram’ında 1 gramdan az trans yağ olduğu anlamına gelmektedir.
- ‘Lif kaynağı’ beyanı ise besinin lif miktarının 100 g.’da 3 g.’dan az veya 100 kkal’de 1,5 g dan az lifi olmadığı (bu değerlerin üzerinde lif içerdiği) anlamına gelmektedir.
- ‘Yüksek lif’ beyanı ise besinin lif miktarının 100 g’da 6 g’dan az veya 100 kkal’de 3 g’dan az olmadığı(bu değerlerin üzerinde lif içerdiği) anlamına gelmektedir.
- ‘Protein kaynağı’ beyanı ise 100 g katı gıdada Beslenme Referans Değerinin (Sağlıklı yetişkinler için günlük olarak alınması tavsiye edilen protein miktarının) % 10’undan az olmadığı, 100 ml sıvı besinde Beslenme Referans Değerinin % 5’inden az olmadığı, 100 kkal’de ise Beslenme Referans Değerinin % 5’inden az olmadığı anlamına gelmektedir.
- ‘Yüksek protein’ beyanı ise protein kaynağı için verilen değerlerin 2 katını içeren besinler için kullanılan bir beyandır.
Ne kadar iyi bir besin etiketi okuyucusu olursak, besinlerin içeriği ile ilgili o kadar doğru bilgiler elde edebiliriz. Besin öğesi içerikleri haricinde, besinlerin özellikle son kullanma tarihlerine ve saklama koşullarına da dikkat etmemiz gerekmektedir. Bu bilgiler doğtultusunda, tüketeceğimiz ana kadar besinlerin bozulmasını ve besin öğesi kayıplarının oluşmasını da önlemiş oluruz.
Ben bu haftaki yazımda özellikle tüketiciler tarafından bilinmesi ve dikkat edilmesi gerektiğini düşündüğüm besin etiketi beyanlarını sizlerle paylaşmayı amaçladım. Besin etiketlerinde yer alan beyanlar ve ne anlama geldikleri ile ilgili daha ayrıntılı bilgiye sahip olmak isterseniz Türk Gıda Kodeksi Yönetmeliğine de internet üzerinden erişebilirsiniz.
Victor Lindlahr’ın da dediği gibi ‘You are what you eat’. ‘Ne yersen, o’sun.’ Yediğimiz besinlerin içeriğini bilmemiz yani bilinçli bir tüketici olmamız besin tercihlerimizi etkileyebilecek ve sağlığımız üzerinde mutlaka olumlu etkiler sağlayacaktır. Bilinçli bir tüketici olmanın yolu ise mutlaka besin etiketi okuma alışkanlığının kazanılmasından geçmektedir. Mutfak alışverişlerinize yaklaşık 15-20 dakika daha fazla zaman ayırarak, besin etiketi okuma alışkanlığının kazanılmasında gerekli olan ilk adımı atabilirsiniz.
Sağlıklı ve mutlu bir hafta olması dileğiyle..
Uzm.Dyt. Sılay DAL