Günümüzde konusu sık sık geçmeye başlayan ve farkındalık yaratılması gereken konulardan birisi de çölyak hastalığı olduğunu görmekteyim. Konu hakkında biraz bilgi edinecek olursak öncelikle ne demek olduğunu , belirtilerini , görülme sıklığını ve tedavisinin nasıl olduğunu bahsedeyim.
ÇÖLYAK HASTALIĞI NEDİR ?
Çölyak hastalığı genetik bir hastalıktır. Diğer bir adıyla Gluten Entropatisi , bağırsaklardaki sindirimi sağlayan villus (tüylü oluşumlar) denilen yapıların bozulmasına sebep olan ve dolayısıyla da yiyeceklerdeki bazı besinlerinin emilmesini engelleyen ve ince bağırsakta hasarlar oluşturan bir alerjik sindirim sistemi hastalığıdır. Bu hasara; buğday, arpa, çavdar, yulaf gibi tahılların içerisinde bulunan gluten isimli bir protein neden olmaktadır. Gluten normalde hamurun kabarmasını sağlar, gıdaların raf ömrünü uzatır , elde edilen besin mamulünün kalitesini arttırır. Bu nedenle glutensiz unlarla yapılan ürünler çabuk bayatlamakta ve şekil verilirken zorlanılır.
Belirtileri
Hastalık bazı bireylerde yıllarca hiç belirti vermez veya çok hafif seyredebilir ve kişi çölyaklı bir hasta olduğunu uzun süre fark etmeyebilir. Hastalık tipik belirtilerle başlayabileceği gibi çok hafif belirtilerle de seyredebilir. Çölyak hastalığı her yaşta teşhis edilebilmekle birlikte teşhisi maalesef zor olan hastalıklardan biridir. Çünkü belirtiler çoğunlukla ilişkili bir başka hastalığı da düşündürmektedir. Örneğin erken osteoporoz, kansızlık, teşhis edilmemiş laktoz intoleransı gibi hastalıklarla benzer belirtiler gösterdiğinden karıştırılabilir. Doktor tarafından teşhisi konulduğu anda diyetisyen yardımıyla sağlıklı beslenme tedavisi uygulanması kişi için büyük bir önem taşır.Çocuklarda; besini (gluteni) vücuda alması ile zaman içerisinde özellikle karın ağrısı, karında şişlik, ishal, huzursuzluk, iştahsızlık, enfeksiyonlarda artış ve gelişme geriliği, kusma, kilo alamama ve boy uzamasında yavaşlama gibi tipik belirtilerle ortaya çıkabilir. Yetişkinlerde ;Karın bölgesinde öne doğru şişkinlik , yaşa göre kilo azlığı, kas zayıflığı , kansızlık , büyük tuvalet ihtiyacının artması (ishal), büyüme geriliği , ağız içinde oluşan aftlar , iştahsızlık , gaz şikayetleri, eklem ve kemik ağrıları , sinirlilik , ciltte kaşıntılı döküntüler görülebilmektedir.
GörülmeSıklığı
Günümüzde çölyak insanoğlunun en sık rastlanan genetik hastalığı olarak kabul edilmektedir. Türkiye’de 250 bin ile 750 bin arasında çölyak hastası tahmin edilmekte iken ancak yüzde 10’nuna tanı konulduğu dikkate alındığında 25 bin ile 75 bin arasında tanı almış hasta beklenmektedir. Toplumda tanı almamış hastalar buz dağının görünmeyen kısmıdır.
DİYET TEDAVİSİ
Çölyak hastalığının tek tedavisi ömür boyu buğday, arpa, çavdar yulaf tahıllarında bulunan GLUTENDEN uzak sıkı bir diyettir !
Doğal gıdalara (süt-et-balık-yumurta-sebze-kurubaklagil-pirinç-mısır-patates) önem verilmeli. Okul veya dışarıda yemek yerken dikkatli seçimler yapılmalıdır. Buğday-mısır-pirinç ununa dikkat edilmelidir. Etiketsiz gıda tüketiminde çok dikkatli olunmalıdır.
Çölyak hastaları için güvenli yiyecekler: Tüm sebzeler,tüm meyveler, tüm bakliyatlar, tüm katkısız katı ve sıvı yağlar, yumurta, bal, reçel, basit toz şeker, zeytin, et, balık, tavuk, (Bu ürünler katkılı olmadıkları gibi daha önce unla kızartılmış bir yağda kızartılıp işleme tabi tutulmamalıdır.) Çölyak hastalığında tüketilen özel glutensiz gıda ürünleri: Tüm bu ürünler Glutensiz olmak üzere ; un, makarna ,şehriye , çikolata, kek kraker , güllaç , bisküvi ,tarhana. Çölyak hastalığında diyet tedavisinde tüketilmemesi gereken besinler:Buğday, arpa, çavdar ve yulaf katkılı her türlü ürün. (un, bulgur, bulgur pilavı, irmik, makarna, şehriye, kuskus, ekmek, kek, pasta, kurabiye, bisküvi, börek, çörek, gofret, simit, kraker, dondurma külahı, unlu tatlılar, gluten içeren hazır salça, ketçap, un ilave edilen çorbalar, soslar, tarhana gibi) , galeta ununa, una batırılarak kızartılmış tavuk balık gibi et ürünleri, malt kullanılan içecekler, bira votka v.b, gluten içeren hazır çorbalar, köfte, pane harçları gibi hazır çeşniler, sirke, çikolata, puding, sakız, ketçap, mayonez, dondurma gibi gıdaların bazılarında gluten bulunabilmektedir. Bunlar yenilmeden önce muhakkak ürün hakkında bilgi edinilmelidir, tuzlu, soslu kuruyemişlerin glutenle işlem görmemiş hali, gluten içermeyen çeşitleri serbesttir.
- Tedavi edilemezse çölyak hastalığının kısa ve uzun vadedeki riskleri nelerdir?
Malabsorbsiyon, büyüme geriliği, anemi, kalsiyum ve K vitamini eksikliği, otoimmün hastalıkların prevelansında artış, osteoporoz, kısırlık , depresyon , kalın ve ince bağırsak kanseri gibi hastalıklar görülmektedir.
Dyt. Merve Altuner